Zagraniczne przedsiębiorstwa realizujące inwestycje na terenie Polski podlegają polskim przepisom z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP). Oznacza to, że muszą one zapewnić swoim pracownikom wymagane szkolenia BHP (zarówno wstępne, jak i okresowe), instruktaże stanowiskowe przed dopuszczeniem do pracy oraz odpowiednie kwalifikacje zawodowe (np. uprawnienia UDT, świadectwa URE G1, G2, G3 w zakresie eksploatacji i dozoru zgodnie z wymaganiami Urzędu Regulacji Energetyki).
W dzisiejszym artykule, pierwszym z krótkiego cyklu pt. Praca bez granic przyglądamy się wymaganiom polskiego prawa (Kodeks pracy i inne ustawy oraz rozporządzenia) oraz regulacjom międzynarodowym obowiązującym w Polsce, które dotyczą zarówno pracowników z zagranicy, jak i firmy zagraniczne realizujące projekty w Polsce.
Polskie prawo pracy obowiązuje także zagranicznych pracodawców i pracowników
Fundamentalną zasadą jest, że polskie przepisy BHP obowiązują wszystkich pracodawców i pracowników na terytorium RP, niezależnie od obywatelstwa czy kraju siedziby firmy. Zgodnie z Kodeksem pracy pracodawca ponosi pełną odpowiedzialność za stan BHP w zakładzie i nie wolno mu dopuścić do pracy osoby, która nie ma wymaganych kwalifikacji ani dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad BHP. Przepisy te obejmują również cudzoziemców zatrudnionych w Polsce – każdy pracownik musi zostać przeszkolony i spełniać te same standardy BHP co pracownik polski. W praktyce każde przedsiębiorstwo zagraniczne delegujące personel do pracy w Polsce jest związane ochronnymi standardami polskiego prawa pracy, bez względu na to, w jakim kraju ma siedzibę i czy posiada oddział w Polsce. Innymi słowy, pracownicy zagraniczni muszą przejść szkolenia BHP oraz badania lekarskie obejmujące co najmniej ten sam zakres, jaki wymagany jest od pracownika polskiego; jeżeli wcześniejsze szkolenia danej osoby za granicą mają węższy zakres, konieczne jest uzupełnienie ich zgodnie z polskim prawem.
Zobowiązania dla pracowników w Polsce regulowane przez prawo unijne
Warto podkreślić, że zobowiązania te wynikają także z regulacji unijnych. Dyrektywa 89/391/EWG (tzw. ramowa dyrektywa BHP) obliguje każdego pracodawcę w UE do zapewnienia pracownikom odpowiedniego szkolenia w zakresie bezpieczeństwa, w szczególności przed rozpoczęciem pracy, przy zmianie stanowiska lub wprowadzeniu nowej technologii, oraz okresowo, jeśli to konieczne. Również Dyrektywa 96/71/WE o delegowaniu pracowników stanowi, że w odniesieniu do bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązują przepisy państwa, w którym praca jest wykonywana.
Polskie prawo wdrażające te dyrektywy (np. ustawa o delegowaniu pracowników) gwarantuje, że minimalne warunki zatrudnienia w zakresie BHP na terenie RP muszą być zapewnione wszystkim osobom świadczącym tu pracę. W efekcie zagraniczny pracodawca delegujący załogę do projektu w Polsce nie może uchylić się od polskich wymogów BHP – są to tzw. przepisy bezwzględnie obowiązujące (ius cogens), chroniące życie i zdrowie pracujących.
Obowiązkowe szkolenia BHP wstępne i okresowe
Jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy wynikających z Kodeksu pracy jest przeprowadzanie szkoleń BHP dla każdego pracownika. Art. 237^3 § 2 Kodeksu pracy stanowi, że pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikowi przeszkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy, a następnie prowadzić okresowe szkolenia w tym zakresie. Nie ma wyjątków od szkolenia wstępnego – nawet pracownik posiadający doświadczenie za granicą musi zostać przeszkolony według polskich wymagań, o ile podejmuje pracę na terenie RP. Ponadto art. 237^3 § 1 K.p. zakazuje dopuszczenia do pracy pracownika, który nie posiada wymaganych kwalifikacji lub umiejętności oraz dostatecznej znajomości przepisów i zasad BHP. Te przepisy jednoznacznie wskazują, że bez aktualnego szkolenia BHP pracownik nie może wykonywać pracy – dotyczy to zarówno osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, jak i (w pewnym zakresie) osób świadczących pracę na innej podstawie w zakładzie pracy.
Szkolenie wstępne BHP obejmuje zazwyczaj instruktaż ogólny (zapoznanie z podstawowymi przepisami BHP, pierwszą pomocą itp.) oraz instruktaż stanowiskowy na danym stanowisku pracy. Powinno odbyć się w pierwszym dniu pracy, przed rozpoczęciem wykonywania obowiązków. Następnie pracownik musi regularnie uczestniczyć w szkoleniach okresowych BHP – ich częstotliwość zależy od rodzaju zajmowanego stanowiska i warunków pracy (np. typowo co 3 lata dla stanowisk robotniczych, co 5 lat dla administracyjno-biurowych, a w przypadku prac szczególnie niebezpiecznych nawet częściej, np. corocznie, zgodnie z programami szkoleń określonymi w przepisach). Szczegółowe zasady organizowania szkoleń BHP (zakres programowy, częstotliwość, dokumentacja) określa rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie BHP. Przepisy te obowiązują wszystkich pracodawców w Polsce – również zagranicznych. Co istotne, ustawodawca wymaga, by szkolenia BHP odbywały się w czasie pracy i na koszt pracodawcy.
Instruktaż stanowiskowy i bezpieczeństwo na konkretnym stanowisku
Instruktaż stanowiskowy stanowi część szkolenia wstępnego i jest obowiązkowy przy obejmowaniu każdego nowego stanowiska pracy, a także przy zmianie warunków lub metod pracy na danym stanowisku. Ma on na celu zapoznanie pracownika z zagrożeniami na jego stanowisku, bezpiecznymi metodami wykonywania zadań, obsługą maszyn i urządzeń oraz środkami ochrony (indywidualnej i zbiorowej) właściwymi dla tej pracy. Kodeks pracy w art. 237^3 nakłada ten obowiązek ogólnie na pracodawcę, a art. 211 pkt 1 K.p. wymaga od pracownika znajomości przepisów i zasad BHP oraz udziału w szkoleniach i instruktażu – co oznacza, że pracownik nie tylko musi zostać przeszkolony, ale ma obowiązek aktywnie w nim uczestniczyć i podporządkować się sprawdzianom wiedzy.
Instruktaż stanowiskowy musi być przeprowadzony przez osobę wyznaczoną przez pracodawcę (najczęściej przełożonego, mistrza czy inną osobę kompetentną) przed dopuszczeniem pracownika do wykonywania zadań na danym odcinku pracy. W przypadku zmiany miejsca pracy (np. przeniesienia na inny odcinek budowy, inny statek czy turbinę wiatrową) lub wprowadzenia nowych urządzeń czy technologii, konieczne jest ponowne przeszkolenie stanowiskowe dostosowane do nowych warunków.
Szczególną uwagę przykłada się do tzw. prac szczególnie niebezpiecznych – zaliczają się do nich m.in. prace na wysokości, roboty budowlane, obsługa ciężkich maszyn, prace przy urządzeniach energetycznych pod napięciem itp. Zgodnie z przepisami ogólnymi BHP, przy pracach szczególnie niebezpiecznych pracodawca ma obowiązek zapewnić:
1) bezpośredni nadzór nad tymi pracami przez wyznaczone osoby,
2) odpowiednie środki zabezpieczające oraz
3) szczegółowy instruktaż pracowników, obejmujący m.in. imienny podział pracy, kolejność wykonywania zadań oraz wymagania BHP przy poszczególnych czynnościach.
Tylko osoby upoważnione i odpowiednio poinstruowane mogą być dopuszczone do stref, gdzie wykonywane są takie szczególne prace. W praktyce oznacza to na przykład, że przed rozpoczęciem pracy na wysokości (np. montażem turbin na wieżach) każdy pracownik musi zostać poinstruowany o zasadach asekuracji, użyciu sprzętu chroniącego przed upadkiem, procedurach komunikacji, ewakuacji itp., nawet jeśli wcześniej uczestniczył już w ogólnym szkoleniu BHP. Instruktaż stanowiskowy należy także powtarzać za każdym razem, gdy warunki na budowie ulegną istotnej zmianie lub pojawi się nowe zagrożenie – dzięki temu pracownicy są na bieżąco przygotowani do bezpiecznego wykonywania zadań w zmieniającym się środowisku pracy.
Wymagane polskie uprawnienia kwalifikacyjne
Oprócz ogólnego szkolenia BHP, polskie prawo wymaga, aby osoby wykonujące prace wymagające specjalnych kwalifikacji posiadały odpowiednie uprawnienia potwierdzone przez polskie instytucje. Dotyczy to zwłaszcza obsługi urządzeń technicznych i energetycznych, które stwarzają istotne zagrożenia. Przykładowo, operatorzy dźwigów, żurawi, suwnic, podnośników koszowych czy wózków widłowych używanych przy budowie muszą posiadać uprawnienia Urzędu Dozoru Technicznego (UDT) potwierdzone zdanym egzaminem. Do egzaminu najlepiej przystąpić po wcześniejszym odbyciu kursu UDT. Zgodnie z ustawą z 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym oraz przepisami wykonawczymi, osoby obsługujące lub konserwujące urządzenia podlegające dozorowi technicznemu muszą legitymować się ważnym zaświadczeniem kwalifikacyjnym wydanym w trybie przewidzianym przez UDT.
Takie zaświadczenie potwierdza zarówno praktyczne umiejętności bezpiecznej obsługi UTB, jak i znajomość warunków technicznych dozoru oraz przepisów prawnych z tym związanych. Innymi słowy, np. operator żurawia wieżowego czy suwnicy montażowej nie może powoływać się wyłącznie na zagraniczne uprawnienia – powinien uzyskać polskie uprawnienie (choćby poprzez zaliczenie egzaminu UDT, który może zostać przeprowadzony w języku obcym przy udziale tłumacza, jeśli UDT to dopuści). Warto dodać, że istnieją procedury uznawania kwalifikacji nabytych w innych państwach UE przez UDT, ale w każdym przypadku to polski organ weryfikuje i uznaje te kwalifikacje; dopóki formalne uznanie nie nastąpi, pracownik nie może samowolnie obsługiwać urządzenia tylko na podstawie zagranicznego certyfikatu, mówi Rafał Knotek-Trościanko, Kierownik Ośrodka Doskonalenia Kard ERGON.
Podobnie jest w branży energetycznej – wszyscy pracownicy zajmujący się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci energetycznych (np. urządzeń elektrycznych powyżej określonego napięcia, sieci elektroenergetycznych, dużych agregatów prądotwórczych, systemów HVAC czy urządzeń ciśnieniowych) muszą posiadać tzw. świadectwa kwalifikacyjne (uprawnienia SEP) zgodne z polskim Prawem energetycznym. Wymóg ten wynika expressis verbis z art. 54 ust. 1 ustawy – Prawo energetyczne z 10 kwietnia 1997 r., który stanowi, że osoby zajmujące się eksploatacją określonych urządzeń i sieci muszą mieć odpowiednie kwalifikacje potwierdzone świadectwem wydanym przez komisję kwalifikacyjną.
Wykaz urządzeń i instalacji podlegających tym wymaganiom oraz tryb stwierdzania kwalifikacji reguluje rozporządzenie wykonawcze (np. rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 28 kwietnia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji…). W praktyce oznacza to, że elektrycy, technicy utrzymania turbin wiatrowych czy osoby nadzorujące prace elektroenergetyczne na farmie wiatrowej powinni posiadać aktualne świadectwa URE np. SEP w grupie G1 (elektrycznej) – w zakresie E (eksploatacja) dla wykonawców prac oraz D (dozór) dla nadzoru technicznego, odpowiednio poszerzone o urządzenia i sieci, z którymi pracują. Świadectwa te wydawane są przez polskie komisje kwalifikacyjne (autoryzowane przez URE – Urząd Regulacji Energetyki) po przeprowadzeniu egzaminu i są ważne na terenie całej Polski. Z perspektywy firmy zagranicznej oznacza to konieczność zweryfikowania, czy jej personel techniczny posiada ważne polskie uprawnienia energetyczne – jeśli nie, należy zorganizować im egzaminy kwalifikacyjne w Polsce. Podobne wymogi dotyczą innych specjalistycznych uprawnień, np. spawacze muszą posiadać uprawnienia według norm (często UDT organizuje egzaminy dla spawaczy), osoby obsługujące urządzenia ciśnieniowe, dźwigi załogowe na statkach itp. muszą spełnić polskie kryteria kwalifikacyjne. Krótko mówiąc, wszystkie osoby wykonujące prace niebezpieczne lub techniczne na polskim terenie muszą legitymować się ważnymi polskimi uprawnieniami – zagraniczne certyfikaty mogą być traktowane jedynie pomocniczo, o ile polskie prawo lub organ je uzna.
Należy również pamiętać, że dla wybranych grup maszyn i urządzeń budowlanych – takich jak np. zagęszczarki, wiertnice, młoty hydrauliczne i inne maszyny robocze – obowiązują osobne kwalifikacje zawodowe, potwierdzane przez jednostki certyfikujące upoważnione przez ministra właściwego do spraw budownictwa. W przypadku szeregu maszyn budowlanych (w tym rusztowań) instytucją egzaminującą i wydającą certyfikaty jest m.in. Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego (IMBiGS). Uczestnictwo w takich egzaminach jest wymagane w myśl przepisów prawa budowlanego i rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych.
Podsumowanie
Każdy pracodawca działający w Polsce – także firma zagraniczna – musi zapewnić pracownikom zatrudnionym na obszarze Polski pełne szkolenie BHP i posiadanie polskich uprawnień potwierdzających kwalifikacje zawodowe. Obowiązek dotyczy zarówno szkoleń ogólnych, jak i instruktaży stanowiskowych, dostosowanych do konkretnej pracy i warunków budowy. Osoby wykonujące prace niebezpieczne (np. na wysokości, z maszynami, urządzeniami technicznymi czy instalacjami energetycznymi) muszą posiadać ważne polskie uprawnienia – takie jak uprawnienia UDT czy URE – oraz ukończyć wymagane szkolenia specjalistyczne.
Podstawa prawna:
Kodeks pracy (Dz.U. 1974 Nr 24 poz. 141 z zm.), ustawa o dozorze technicznym (Dz.U. 2000 Nr 122 poz. 1321 z zm.), ustawa – Prawo energetyczne (Dz.U. 1997 Nr 54 poz. 348 z zm.), ustawa – Prawo budowlane (Dz.U. 1994 Nr 89 poz. 414 z zm.), ustawa o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. 1991 Nr 81 poz. 351 z zm.), ustawa – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2001 Nr 62 poz. 627 z zm.), rozporządzenie w sprawie szkolenia w dziedzinie BHP (Dz.U. 2004 Nr 180 poz. 1860), rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów BHP (tj. Dz.U. 2003 Nr 169 poz. 1650), oraz odpowiednie dyrektywy UE (89/391/EWG, 96/71/WE i inne). Powołane orzeczenia: wyrok SO w Ostrołęce z 11.09.2013 r., II Ka 163/13.
