W projekcie nowelizacji rozporządzenia Ministra Rozwoju i Finansów w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie eksploatacji, napraw i modernizacji urządzeń transportu bliskiego wprowadzono wymóg odtworzenia historii eksploatacji UTB w celu dokonania oceny jego stanu technicznego. Projektowane przepisy mają za zadanie uregulowanie obszaru eksploatacji UTB z niewiadomą historią eksploatacji i przebiegiem, przy zachowaniu akceptowalnego stopnia bezpiecznego funkcjonowania tego typu urządzeń.
Wymóg odtworzenia historii eksploatacji UTB odnosi się do tzw. resursu, który wyznacza graniczne parametry stosowane do oceny i identyfikacji stanu technicznego, określone na podstawie liczby cykli pracy i stanu obciążenia UTB w założonym okresie eksploatacji z uwzględnieniem rzeczywistych warunków użytkowania. Zacznijmy od wyjaśnienia czym jest resurs dźwignicy?
Resurs - to projektowany bezpieczny okres eksploatacji dźwignicy określony liczbą cykli pracy (dla konstrukcji stalowej) oraz liczbą godzin pracy dla mechanizmów w założonym okresie eksploatacji z obciążeniem nominalnym.
Szacowanie stopnia wykorzystania resursu dotyczy wszystkich UTB podlegających dozorowi technicznemu.
Aktualnie obowiązującą normą, według której przeprowadzane są obliczenia wykorzystania resursu jest norma ISO 12482-2014 –Cranes–Monitoring for Crane design working period.
Spośród przydatnych i najbardziej popularnych norm, definiujących grupy natężenia pracy dźwignic oraz ich mechanizmów wymienić można:
- ISO 9927 –1 – Cranes. Inspections. Part 1. General
- PN -ISO 4301 –1 – Dźwignice . Klasyfikacja. Postanowienia ogólne.
- PN -ISO 4301 –5 – Dźwignice. Klasyfikacja. Suwnice pomostowe i bramowe.
- PN -ISO 4306 –1 – Dźwignice. Terminologia. Terminologia ogólna.
Projektowany okres żywotności dla konstrukcji nośnej UTB określany jest w milionach cykli pracy z obciążeniem znamionowym, a dla mechanizmów - ilością godzin pracy z obciążeniem znamionowym.
Każdy mechanizm może mieć inną grupę natężenia pracy, a więc inną żywotność. Dane te zawarte są w dokumentacji producenta lub załączonych deklaracjach, świadectwach, certyfikatach oraz na tablicach znamionowych urządzeń np. na wciągniku, na suwnicy. Tam należy szukać głównych danych niezbędnych do obliczenia wykorzystania resursu. Jeżeli są to np. suwnice z wciągnikami seryjnymi to projektowany okres żywotności wciągnika, wg zaleceń FEM, wynosi 10 lat, a jego grupa natężenia pracy określa żywotność w postaci ilości godzin pracy (resurs mechanizmu podnoszenia).
Przykładowo grupa natężenia pracy M6 wg ISO wynosi 3200 godzin pracy z obciążeniem znamionowym (patrz tabela). Jeżeli są to wciągarki indywidualnie projektowane do obsługi procesów technologicznych to żywotność może być projektowana na 15, 20, 25 lat lub inną uzgodniona pomiędzy kupującym i producentem.
Jednak to od sposobu eksploatacji czyli widma obciążeń, ilości cykli na godzinę, ilości godzin pracy w ciągu dnia oraz ilości dni pracy w roku zależy czy i w jakim okresie projektowany resurs zostanie wykorzystany.
Niektóre dźwignice wyposażone są w rejestratory widma obciążenia i czasu pracy mechanizmu z obciążeniem i bez obciążenia. W takim przypadku eksploatujący może sam, w sposób ścisły, pozyskać dane o wykorzystaniu resursu. Znając widmo obciążeń oraz liczbę cykli wykonanych w ciągu roku jesteśmy w stanie obliczyć również wykorzystanie resursu dla konstrukcji nośnej dźwignicy. W przeciwnym razie musimy przeprowadzić obliczenia przybliżone, posługując się zasadami zawartymi w normie ISO 12482-2014.
Konstrukcja nośna dźwignicy wymiarowana jest ilością cykli roboczych, określa ją grupa natężenia pracy dźwignicy wg ISO od A1 do A8, gdzie np. A6=250x103 cykli roboczych (patrz tabela).
Co to jest cykl roboczy?
Cyklem roboczym nazywamy cykl obejmujący: podniesienie ładunku, transport na miejsce rozładunku, opuszczenie ładunku w miejscu docelowym, powrót na miejsce poboru następnego ładunku. Jak widać to cykle pracy mechanizmu podnoszenia przekładają się bezpośrednio na cykle robocze i decydują o wykorzystaniu żywotności konstrukcji nośnej.
Reasumując resurs dźwignicy określany jest 2 parametrami:
- g.n.p. (A1-A8) dla konstrukcji nośnej,
- g.n.p. (M1-M8) dla mechanizmów.
Osiągniecie granicy projektowanej żywotności konstrukcji (wg normy ISO 12482-2014) następuje gdy:
Crane Class | A1 | A2 | A3 | A4 | A5 | A6 | A7 | A8 |
DC cycles | 8*103 | 16*103 | 32*103 | 63*103 | 125*103 | 250*103 | 500*103 | 1,0*106 |
Osiągniecie granicy projektowanej żywotności mechanizmu (wg normy ISO 12482-2014) następuje gdy:
Mechanism Class (ISO 4301-1) | M1 | M2 | M3 | M4 | M5 | M6 | M7 | M8 |
DM h | 100 | 200 | 400 | 800 | 1600 | 3200 | 6300 | 12500 |
Osiągniecie resursu przez dźwignicę
Śledzenie i rejestracja stopnia wykorzystania resursu w cyklu rocznym ma na celu nie tylko rejestrację historii głównych parametrów eksploatacji, ale też uchwycenie momentu, w którym urządzenie należy poddać przeglądowi specjalnemu, aby uniknąć awaryjnego zatrzymania dźwignicy.
Należy pamiętać, że najbardziej eksploatowanym mechanizmem we wszystkich dźwignicach jest zwykle - mechanizm podnoszenia i zwykle to jego resurs zostaje wykorzystany najszybciej ze wszystkich mechanizmów.
Niezależnie od wykonywania przeglądów konserwacyjnych i napraw bieżących, w przypadku wykorzystania resursu przez urządzenie lub jego mechanizm, obowiązkiem eksploatującego jest przeprowadzenie lub zlecenie przeprowadzenia przeglądu specjalnego, o którym więcej napiszemy w kolejnym artykule.
Oblicz resurs:
Przewodnik UDT dot. nowego rozporządzenia w sprawie resursu zajmuje się tylko żurawiami: samojezdnymi, szynowymi i wieżowymi. A co z żurawiami przeładunkowymi? Zgodnie z katalogiem Polskich norm: PN-ISO 4301 - norma wycofana bez zastąpienia 26.08.2019 PN-ISO 4306 - norma wycofana bez zastąpienia 16.09.2019 PN-ISO 12482 - norma wycofana bez zastąpienia 16.09.2016 Dla żurawi przeładunkowych obowiązuje norma PN-EN 12999+A2:2018-06. W tej normie nie ma klas A ani M. Są klasy S. I co dalej? Pozdrawiam
"W normalizacji, u której podstaw leży dobrowolne stosowanie normy, faktu dezaktualizacji normy nie należy wiązać z prawnym zakazem stosowania normy wycofanej. [...] Zbiór norm wycofanych nie jest, bowiem zbiorem norm, których stosowanie jest zakazane. [...] Normy wycofane tym różnią się od norm aktualnych, że prezentują mniej nowoczesne rozwiązania - z punktu widzenia postępu naukowo-technicznego - jednak rozwiązania te nie są błędne". (U. Teper, Normalizacja 6/2001)
Nie wydaje mi się żeby właściwym i potrzebnym było wyjaśnianie i interpretowanie przepisów nieobowiązujących szczególnie przez nie autora projektów. Poczekajmy na przepisy ostateczne. Osobiście nie spodziewam się m.in że znajdę tam cokolwiek n/t przywołanego w artykule przeglądu specjalnego czy wymogu nadzoru przez eksperta, że o przywołanej normie ISO nie wspomnę ale chętnie się pomylę .... Na dzisiaj wszystkich zainteresowanych tematyką bezpiecznej eksploatacji suwnicy w kontekście cykli pracy zachęcam do zapoznania się z Polską Normą PN-91/M-06503 - przede wszystkim, i proszę nie pisać że służy ona tylko do projektowania. Pozdrawiam
Do obliczeń stopnia wykorzystania resursu w oparciu o rzeczywiste widmo obciążeń producenci, którzy instalują mierniki obciążenia i czasu pracy posługują się metodą dokładną zawarta w normie ISO 12482-2014 . Tej samej metody użyto do kalkulatorów resursu na portalu. Przywołana norma PN-91/M-06503 przewiduje 4 klasy obciążenia co w przypadku obliczeń wykorzystania resursu jest metodą zbyt zgrubną