Transport bliski na placach budów

Wśród urządzeń eksploatowanych na placach budów znaczny odsetek stanowią urządzenia techniczne podlegające dozorowi technicznemu, a w szczególności urządzenia transportu bliskiego, podnoszące i przenoszące ładunki oraz pracowników w ograniczonym zasięgu.

W grupie tej dominują urządzenia czasowo instalowane w miejscach pracy, takie jak żurawie wieżowe, dźwigi budowlane towarowe i towarowo-osobowe, podesty ruchome masztowe i wiszące oraz wyciągi i wciągarki budowlane. Ich pracę wspomagają urządzenia mobilne – żurawie samojezdne i przeładunkowe oraz podesty ruchome przejezdne. Obecnie w Polsce nie produkuje się ww. urządzeń technicznych na większą skalę. Eksploatowane urządzenia są przeważnie wyrobami polskimi z lat wcześniejszych lub zagranicznymi, przeważnie od producentów zlokalizowanych w państwach członkowskich UE. Pokaźny koszt nowych urządzeń zwiększa atrakcyjność używanych, które stanowią znaczny odsetek urządzeń oferowanych na rynku.

Europejskie regulacje prawne

Produkowane obecnie urządzenia transportu bliskiego eksploatowane na placach budów objęte są postanowieniami dyrektyw europejskich, a w szczególności dyrektywy maszynowej 2006/42/WE. Niektóre z tych urządzeń, takie jak podesty ruchome i dźwigi budowlane towarowo-osobowe, uznane zostały w dyrektywie za maszyny mogące stwarzać szczególne zagrożenie. Dla producenta oznacza to konieczność zaangażowania w proces oceny zgodności tzw. jednostki notyfikowanej (kompetentnej jednostki strony trzeciej notyfikowanej przez Komisję Europejską), o ile producent nie zapewnia pełnej zgodności z wymaganiami norm zharmonizowanych zapewniających spełnienie wszystkich zasadniczych wymagań zawartych w dyrektywie. Należy zauważyć, że wyroby europejskie z drugiej połowy lat 90. i późniejsze, produkowane z przeznaczeniem na rynek unijny, również spełniają wymagania dyrektyw UE. Pozostałe urządzenia to wyroby krajowe oraz zagraniczne wykonane według różnych specyfikacji technicznych, zależnie od kraju pochodzenia. Do urządzeń tych zastosowanie mają tzw. minimalne wymagania określone w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/104/WE z dnia 16 września 2009 r. dotyczącej minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny użytkowania sprzętu roboczego przez pracowników podczas pracy (Dz.U. L 260 z 3.10.2009, str. 5-19 – druga dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG). Dyrektywa 2009/104/ WE zastąpiła dyrektywę 655/89/EWG, zwaną również dyrektywą narzędziową, która została wdrożona rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz.U. nr 191, poz. 1596 z późn. zm.). W dyrektywie 2009/104/WE nie ma nowych przepisów w stosunku do dyrektywy 655/89/EWG, dlatego nie było potrzeby podjęcia prac legislacyjnych zmieniających ww. rozporządzenie.

Do urządzeń transportu bliskiego przenoszących ładunki stosowany jest dodatkowy osprzęt, taki jak:

• zawiesia pozwalające na sprzęgnięcie ładunku z podnoszącą go maszyną, również objęte postanowieniami dyrektywy maszynowej, oraz
• pomosty (kosze) podwieszane do zblocza hakowego, służące do podnoszenia pracowników, których wykorzystywanie w sytuacjach wyjątkowych dopuszcza dyrektywa narzędziowa. Załącznik C normy PN-ISO 12480-1: 2002 „Dźwignice. Bezpieczna eksploatacja. Część 1: Postanowienia ogólne” określa wymagania w zakresie wyposażenia dźwignicy, procedur eksploatacyjnych oraz projektowania i konstruowania pomostów.

W tym miejscu należy zauważyć, że zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej z grudnia 2009 r. rozróżnia się dwie kategorie wyposażenia (osprzętu) do podnoszenia osób:

• wymienne wyposażenie zespolone z maszyną w celu podnoszenia osób; zespolone z maszyną wyposażenie stanowi integralny zespół przeznaczony do podnoszenia osób, podlegający postanowieniom dyrektywy 2006/42/WE, oraz
• osprzęt służący do podnoszenia osób za pomocą maszyn przeznaczonych do podnoszenia ładunków; osprzęt nie jest zespolony z maszyną, lecz podnoszony przez maszynę jako zawieszony na haku lub umocowany na widłach; taki osprzęt nie podlega postanowieniom dyrektywy 2006/42/WE, lecz jest objęty dyrektywą narzędziową 2009/104/WE.

Do drugiej z ww. kategorii należy zaliczyć pomosty (kosze) podwieszone na hakach urządzeń transportu bliskiego. Należy zauważyć, że CEN1, działając zgodnie z mandatem Komisji Europejskiej, przygotował normę EN 14502-1: 2005 „Cranes – Equipment for the lifting of persons – Part 1: Suspended baskets”2, wspierającą zasadnicze wymagania dyrektywy maszynowej. Na skutek kształtowania się stanowiska zawartego w przywołanych powyżej wytycznych Komisji Europejskiej, domniemanie zgodności z dyrektywą dla tej normy zostało wycofane, niemniej norma jest odzwierciedleniem aktualnego stanu wiedzy w zakresie bezpieczeństwa i dlatego powinna być stosowana jako uzupełnienie wymagań normy PN-ISO 12480-1: 2002.

Inspektorzy Urzędu Dozoru Technicznego wykonują badania techniczne urządzeń po pierwszym montażu w danym obiekcie, a następnie badania okresowe i doraźne kontrolne oraz eksploatacyjne, stosownie do pojawiających się potrzeb eksploatacyjnych.

Istotnym elementem badań technicznych jest ocena poprawności montażu i zastosowania urządzenia w miejscu pracy. Ocenie podlegają również opracowane przez eksploatującego procedury organizacyjno-techniczne odnoszące się do specyficznych warunków eksploatacji oraz poprawność zastosowania tych procedur. W trakcie badań technicznych dokonywana jest bieżąca ocena stanu technicznego, w tym ocena stopnia zużycia poszczególnych elementów. Właściwie wykonana ocena stanu technicznego pozwala na zidentyfikowanie ewentualnych zmian mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo eksploatacji w przyszłości oraz zaplanowanie odpowiednich działań zapobiegawczych lub naprawczych. Wykonując ocenę stanu technicznego, inspektorzy sprawdzają, czy eksploatujący zrealizował zalecenia będące wynikiem poprzednich badań. Ostatnim elementem badań technicznych są próby funkcjonalne potwierdzające właściwe działanie mechanizmów i elementów bezpieczeństwa, w tym próby przeciążeniowe.

Odrębną grupę stanowią badania doraźne powypadkowe i poawaryjne, których celem jest określenie przyczyn zaistniałego zdarzenia, ocena stanu technicznego urządzenia po zdarzeniu oraz zaproponowanie i podjęcie działań mających na celu zminimalizowanie prawdopodobieństwa wystąpienia podobnego zdarzenia w przyszłości. Badania te często uzupełnione są badaniami laboratoryjnymi uszkodzonych elementów i podzespołów W uzupełnieniu opisanych powyżej działań komisje egzaminacyjne UDT sprawdzają kwalifikacje osób obsługujących (operatorów) i konserwujących urządzenia. Prowadzone w Polsce oraz w innych krajach analizy nieszczęśliwych wypadków potwierdzają kluczowe dla bezpiecznej eksploatacji urządzeń znaczenie właściwych kompetencji tej grupy pracowników.

Specyficzne warunki pracy urządzeń transportu bliskiego na placach budów

Eksploatacja urządzeń transportu bliskiego na placu budowy powinna zostać uwzględniona w informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia sporządzanej przez projektanta oraz planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia („planie BiOZ”) sporządzanym przez kierownika budowy. Bardzo ważna jest identyfikacja zagrożeń wynikających z wykonywania robót budowlanych oraz ocena ryzyka ich wystąpienia, skutkująca wskazaniem środków technicznych i organizacyjnych niezbędnych dla zapewnienia właściwego poziomu bezpieczeństwa podczas wykonywania robót budowlanych. Poniżej opisano trzy najczęściej występujące przypadki specyficznych warunków pracy, charakterystyczne dla eksploatacji żurawi wieżowych.

Taki rozkład przyczyn wskazuje, jak istotne jest uwzględnienie pracy żurawi wieżowych w informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia sporządzanej przez projektanta oraz planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia („planie BiOZ”) sporządzanym przez kierownika budowy. Wnikliwa identyfikacja zagrożeń wynikających z wykonywania robót budowlanych oraz ocena ryzyka ich wystąpienia, skutkująca wskazaniem środków technicznych i organizacyjnych niezbędnych dla zapewnienia właściwego poziomu bezpieczeństwa podczas wykonywania robót budowlanych, jest istotnym czynnikiem ograniczającym liczbę wypadków.

1. Realizując ww. działania, należy ze szczególną starannością uwzględniać specyficzne warunki pracy żurawi wieżowych, jak np. wszelkiego rodzaju kolizje, w których przypadku środki organizacyjne (procedury, instrukcje) są w danej chwili jedynym skutecznym rozwiązaniem.
2. Działania podejmowane w procesie budowlanym na rzecz bezpieczeństwa znajdują się na styku kompetencji kilku organów kontrolnych, dlatego też zasadne jest współdziałanie organów w tym obszarze. Działania takie podejmowane dotychczas, a w szczególności wspólne kontrole PIP-UDT przeprowadzone w 2010 r., okazały się skuteczne w odniesieniu do ryzyka występującego podczas podnoszenia pracowników na pomostach zawieszonych na haku żurawi. Po dwóch wypadkach w 2009 r. (Stadion Narodowy, stadion w Poznaniu) podobne zdarzenia nie miały później miejsca.
3. Zasadne jest zapewnienie właściwych kompetencji pracowników współpracujących z operatorami żurawi – hakowych i sygnalistów. Z ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy wynika dla pracodawcy obowiązek zapewnienia kompetencji tej grupy pracowników. Przepisy te powinny zostać uzupełnione o wymagania kwalifikacyjne, na podstawie których możliwe byłoby stworzenie skutecznego systemu szkolenia i potwierdzania kompetencji tych pracowników. Dokumentami pomocnymi przy opracowywaniu wymagań kwalifikacyjnych mogą być normy ISO 15513 oraz ISO 23853, dotyczące wymagań kwalifikacyjnych i szkolenia hakowych i sygnalistów. Właściwe kompetencje tej grupy pracowników są równie istotne dla zapewnienia bezpiecznej eksploatacji urządzeń technicznych, jak kompetencje operatorów i konserwatorów.