Zgodnie z krajowymi przepisami budowlanymi usuwanie barier architektonicznych odbywa się poprzez konstruowanie obiektów budowlanych w taki sposób, aby uwzględniały możliwość korzystania przez osoby niepełnosprawne. Możliwe jest to również poprzez zapewnienie urządzeń technicznych, które pozwalają na pełny i bezpieczny dostęp do tych obiektów przez osoby niepełnosprawne, w szczególności poruszające się na wózkach inwalidzkich.
Takimi urządzeniami technicznymi mogą być urządzenia dla osób niepełnosprawnych, które przeznaczone są do użytkowania przez osoby z ograniczoną zdolnością poruszania się. Urządzenia składają się z podstawy ładunkowej i mechanizmu podnoszenia, najczęściej o napędzie elektrycznym lub hydraulicznym oraz posiadają:
- niecałkowicie obudowaną podstawę ładunkową,
- niewielką prędkość przemieszczania się podstawy ładunkowej urządzenia, nie przekraczającą 0,15 m/s,
- przyciski sterownicze wymagające stałego oddziaływania, których zwolnienie powoduje zatrzymanie podstawy ładunkowej,
- kurtyny świetlne lub bariery czułe na nacisk zabezpieczające przed kolizją urządzenia z elementami schodów lub szybu urządzenia.
Dźwigi schodowe
Dźwigi schodowe to urządzenia montowane przy schodach, wewnątrz bądź na zewnątrz budynków, poruszające się w płaszczyźnie nachylonej. Są przeznaczone do transportu osób niepełnosprawnych, w tym poruszających się na wózkach inwalidzkich, między dwoma lub więcej poziomami. Urządzenia posiadają elementy składane, co umożliwia złożenie urządzenia na czas jego postoju. W zależności od potrzeby stosuje się różne odmiany konstrukcyjne powyższych urządzeń:
- Platformy pochyłe – pozwalają na przemieszczanie się wzdłuż schodów osoby w pozycji stojącej bądź osoby siedzącej na wózku inwalidzkim. Płaska, pozioma podstawa ładunkowa urządzenia pozwala na wjechanie na nią wózka inwalidzkiego.
- Podnośniki krzesełkowe – urządzenia o konstrukcji składanego fotela pozwalające na przemieszczanie się osoby w pozycji siedzącej.
Platformy podnoszące pionowe
Platformy podnoszące pionowe to urządzenia instalowane na zewnątrz, jak i wewnątrz budynków w celu obsługiwania stałych, czasem kilku, poziomów przystankowych. Charakteryzują się większym udźwigiem niż dźwigi schodowe. Wyposażone są w napęd śrubowy, łańcuchowy lub hydrauliczny. Wymiary i budowa platformy umożliwiają jazdę pasażerowi niepełnosprawnemu na wózku inwalidzkim lub bez niego, razem z asystentem czy opiekunem.
Dobór urządzenia
Urządzenie dla osób niepełnosprawnych powinno odpowiadać potrzebom użytkownika. Wybór właściwego rodzaju urządzenia najlepiej rozważyć na etapie projektu budynku, biorąc pod uwagę:
1. Czynniki związane z urządzeniem:
- stopień niepełnosprawności użytkowników, w tym pozycja, w jakiej mają być przemieszczani (osoba w pozycji siedzącej, stojącej, czy na wózku inwalidzkim),
- dobór udźwigu nominalnego urządzenia do przewidywanego zastosowania,
- dobór odpowiedniego wyposażenia urządzenia (w tym zakresu operacji przy obsłudze urządzenia wykonywanych ręcznie bądź automatycznie),
- dobór rodzaju i liczby przycisków sterowniczych dostosowanych do użytkowników, z uwzględnieniem stopnia ich niepełnosprawności,
- konieczność stosowania zabezpieczenia przed nieautoryzowanym użyciem.
2. Czynniki związane z lokalizacją i miejscem montażu urządzenia:
- upewnienie się, że instalacja urządzenia nie zakłóci funkcjonowania wewnątrz i wokół budynku,
- sprawdzenie, że konstrukcja wsporcza przeniesie obciążenia wynikające z pracy urządzenia,
- zapewnienie odpowiedniej przestrzeni wokół urządzenia umożliwiającej manewrowanie wózkiem inwalidzkim,
- zabezpieczenie urządzenia przed skutkami działania czynników zewnętrznych takich jak opady atmosferyczne czy wysoka bądź niska temperatura otoczenia,
- częstość wykorzystywania urządzenia,
- zapewnienie właściwego zasilania elektrycznego,
- zapewnienie właściwego natężenia oświetlenia na przystankach.
Wykonanie i bezpieczeństwo użytkowania
Urządzenia dla osób niepełnosprawnych (nawet te wykonane na własny użytek) są maszynami podlegającymi Dyrektywie Maszynowej 2006/42/WE. Producenci tych maszyn zobowiązani są do zapewnienia zgodności urządzeń z zasadniczymi wymaganiami w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa zawartymi w tej dyrektywie i oznaczenia urządzeń CE.
W celu zapewnienia tej zgodności producenci urządzeń dla osób niepełnosprawnych na etapie konstruowania maszyny często korzystają z norm zharmonizowanych dających domniemanie zgodności z dyrektywą, którymi są:
- PN-EN 81-40 - Przepisy bezpieczeństwa dotyczące budowy i instalowania dźwigów - Dźwigi specjalne do transportu osób i towarów - Część 40: Dźwigi schodowe oraz podesty ruchome pochyłe dla osób z ograniczoną zdolnością poruszania się.
- PN-EN 81-41 - Przepisy bezpieczeństwa dotyczące budowy i instalowania dźwigów - Dźwigi specjalne do transportu osób i towarów - Część 41: Platformy podnoszące pionowe dla osób z ograniczoną zdolnością poruszania się.
Urządzenia dla osób niepełnosprawnych są urządzeniami technicznymi służącymi do przemieszczania osób w ograniczonym zasięgu i w rozumieniu ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym (Dz. U. 2015 poz. 1125 z późn. zm.) podlegają dozorowi technicznemu. Oznacza to, że przed włączeniem urządzeń do eksploatacji powinny być zgłoszone do badań technicznych wykonywanych przez Urząd Dozoru Technicznego, w celu otrzymania decyzji zezwalających na ich eksploatację.
W fazie eksploatacji urządzenia użytkownik powinien przestrzegać zapisów instrukcji eksploatacji urządzenia i zapewnić jego uprawnioną konserwację.
Autor artykułu, Michał Dębski, jest pracownikiem Departamentu Koordynacji Inspekcji w Urzędzie Dozoru Technicznego.
