Czy w trakcie obsługi żurawi wieżowych lub szybkomontujących, hakowy zawsze musi wykonywać pracę razem z sygnalistą, czy np. podczas podczepiania/odpinania haków może być na stanowisku sam? Odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna, a jej znaczenie rośnie w sytuacjach, gdy mamy do czynienia z niewielkimi projektami, gdzie obsadzanie wszystkich stanowisk, ze względu na mniejsze obciążenie pracą jest niezasadne i nieekonomiczne, i gdzie łączenie funkcji jest częstą praktyką.
Zadania i kompetencje operatora żurawia, hakowego i sygnalisty
Na początek przypomnijmy podstawowe pojęcia. Operator żurawia to osoba, która wykonuje czynności z zakresu obsługi żurawia. Sygnalista odpowiedzialny jest za przekazywanie sygnałów i komunikatów między operatorem żurawia, a hakowym. Hakowy, zaś to osoba, która wykonuje czynności związane z zawieszaniem i odczepianiem ładunków przemieszczanych przez żuraw.
Sygnalista i operator żurawia w trakcie pracy żurawia komunikują się w sposób zrozumiały za pomocą właściwego urządzenia komunikacyjnego, sygnałów dźwiękowych/świetlnych lub sygnałów ręcznych. Taka osoba zbiera informacje od pomocników/hakowych i przekazuje do operatora żurawia. Sygnalista określa drogę przemieszczanego ładunku, obserwuje ładunek w trakcie transportu i wydaje odpowiednie polecenia. W przypadku wystąpienia sytuacji niebezpiecznej, sygnalista wstrzymuje prace transportowe i ostrzega przed zagrożeniem.
Podczas gdy kompetencje operatora żurawia określa i weryfikuje dozór techniczny, do pełnienia funkcji hakowego lub sygnalisty mają zastosowanie przepisy związane z prawem pracy oraz przepisy BHP. W związku z powyższym w gestii pracodawcy leży dokonanie oceny ryzyka zawodowego dla danego stanowiska pracy, w tym również dla osób pełniących funkcje hakowego i sygnalisty.
| Pracodawca, określając odpowiedzialność i minimalne wymagania osób pełniących funkcje hakowego lub sygnalisty może posłużyć się normą PN-ISO 12480-1 Dźwignice. Bezpieczna eksploatacja. Część 1 – Postanowienia ogólne oraz rozporządzeniem MPiT w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze żurawi wieżowych i szybkomontujących, które tez jest zaliczane do prawa pracy. W przypadku delegowania pracowników do pracy za granicą lub na projekty o standardach międzynarodowych warto rozważyć szkolenia wg normy ISO 23853:2018 Cranes — Training of slingers and signallers. |
Czy zawsze operator, hakowy i sygnalista muszą pracować razem?
Ostatnia nowelizacja przepisów z zakresu pracy na omawianych stanowiskach, wprowadziła jednoznaczny zapis, który brzmi: Niedopuszczalne jest wykonywanie przez jedną osobę jednocześnie czynności operatora żurawia, sygnalisty lub hakowego.
Brzmienie nowego przepisu oznacza iż zapewnienie bezpieczeństwa na budowie, zakłada współdziałanie osób pełniących te trzy funkcje. Jednocześnie zapis ten wydaje się pomijać wspomniane wyżej uregulowania w zakresie oceny ryzyka zawodowego przez pracodawcę i jego decyzje w tym zakresie.
Opierając się jedynie na literalnym brzmieniu wprowadzonego przepisu, pozostajemy w sprzeczności z praktyką łamania ww. zapisu z uwagi na racjonalne ustalenie ryzyka zagrożeń na inwestycji.
Przepisy prawa a praktyka budowlana
Przeanalizujmy dwie odmienne sytuacje z praktyki budowlanej.
- Pierwszy przykład to budowa wieżowca, z wykorzystaniem żurawi wieżowych w warunkach kolizyjnych, ze sterowaniem z poziomu kabiny. O ile na rynku są już skuteczne systemy detekcji i zapobiegania kolizji i lepszej komunikacji, to niestety sama technologia nie zapewnia odpowiednego poziomu bezpieczeństwa, gdyż zmienne warunki bezpieczeństwa, sama wysokość i odległość oraz wielkości/ciężar transportowanych ładunków, wymagają zaangażowania bezpośrednio zespołu odpowiednio wyszkolonych osób w tym operatorów żurawia, hakowych lub sygnalistów, którzy mają zapewnić właściwy poziom bezpieczeństwa.
W opisanym przypadku jedna osoba nie mogłaby w ramach jednoczesnych czynności pełnić funkcji zarówno hakowego, jak i sygnalisty żurawia. - Drugi przykład dotyczy budowy małych osiedli/hal, gdzie zazwyczaj stosuje się żurawie szybkomontujące. Maszyny tego typu są to znacznie mniejsze żurawie wieżowe, najczęściej bez kabiny operatora o sterowaniu za pomocą pilota bezprzewodowego lub na przewodzie. Przyjmijmy, że w trakcie robót operator wykorzystuje zawiesia w postaci trawersy z widłami tzn. zawiesia bezobsługowe oraz, że pomimo, wydawałoby się, jednoznacznego przepisu, wykonuje te czynności sam, o ile zostały opracowane stosowne instrukcje poparte oceną ryzyka.
W tym przypadku przejęcie przez operatora obu funkcji tj. operatora i hakowego, mogłoby stwarzać zagrożenia, gdyż pośpiech lub nieuwaga ze względu na wykonywanie dwóch czynności na raz, czy też brak oceny drogi transportowanego ładunku, a także chwilowy brak koncentracji uwagi - może doprowadzić do wypadku. Zatem zasadnym byłoby, aby pracodawca na kanwie obecnych przepisów zapewnił dla operatora żurawia, również hakowego.
Niemniej jednak, czy w przypadku tzw. mikrobudów z wykorzystaniem żurawi szybkomontujących, zasadnym jest dodatkowe zapewnienie również sygnalisty, czy też operator może samodzielnie rozpocząć podnoszenia ładunku bez sygnalisty? Czy przy eksploatacji żurawi szybkomontujących, sygnalistą i hakowym może być ta sama osoba? Mając na uwadze przepisy ogólne BHP łączą one ww. funkcje przy obsłudze każdej innej dźwignicy.
Biorąc pod uwagę fakt, iż hakowy posiada w obu zakresach tj. sygnalizowania i załadunku, właściwe i w zasadzie takie same przeszkolenie i jest w stanie bezpiecznie wykonać powyższe czynności, w takim przypadku mógłby wykonać niektóre prace samodzielnie jako hakowy-sygnalista. Należy jednak pamiętać, że jeśli z różnych powodów, warunków np. podczepiania ładunku o dużych gabarytach, musi mieć kilku pomocników, którzy podczepią cięgna zawiesi i skontrolują napinanie takich cięgien w trakcie podnoszenia, wówczas w takiej sytuacji koniecznie jest również zapewnienie kierującego ruchem/podnoszeniem, czyli sygnalisty przekazującego sygnały do operatora żurawia.
Rozdzielenie funkcji w sposób zapewniający bezpieczeństwo na budowie
Powyższa analiza pokazuje, iż rozdzielenie funkcji: operator, sygnalista, hakowy, zależy od okoliczności oraz oceny ryzyka wypadku na danej inwestycji, podczas której bierze się pod uwagę m. in.: typ żurawia, miejsce oraz sposób sterowania, rodzaj podnoszonego ładunku, jego gabaryty, masę, położenie środka ciężkości i położenie punktów mocowana zawiesi, właściwy rodzaj stosowanych zawiesi i konieczność zapewnienia warunków bezpieczeństwa, w których jest wykonywana praca. Należy wziąć pod uwagę, czy operator żurawia widzi ładunek i miejsca podnoszenia/opuszczania. Co również ważne, należy zwrócić szczególną uwagę na parametry pracy żurawia, rodzaj stosowanych zawiesi (ogólnego przeznaczenia/specjalnego przeznaczenia), ich mechanikę pracy tj. współczynniki korygujące dopuszczalny udźwig.
Podsumowując, przy analizie zapytania postawionego na wstępie, gdy przepisy z zakresu dozoru technicznego lub producenta dźwignicy/zawiesi nie rozstrzygają jednoznacznie kwestii jednoczesnego udziału sygnalisty w każdej operacji/czynności wykonywanej przez hakowego, w takim przypadku, należy dokonać oceny ryzyka wypadku oraz warunków bezpieczeństwa na danej budowie, a także stosować przepisy Kodeksu Pracy i wydane w drodze jego delegacji ogólne przepisy BHP.
Artykuł promocyjny Ośrodka Doskonalenia Kadr ERGON.
